انواع دسته‌بندی روش‌شناسی پژوهش

انواع دسته‌بندی روش‌شناسی پژوهش

این نوشته برای نویسندگان مقاله، پایان‌نامه و رساله مفید می‌باشد.

برای انجام یک پژوهش باید رویکرد کلی و مسیر اجرای تحقیق را بدانیم. بدین معنا که ماهیت تحقیق، مسیر مناسب اجرا، شیوه مناسب گردآوری داده‌ها و روش آماری مناسب چیست. در اینجا انواع دسته‌بندی روش‌شناسی پژوهش را لیست کرده‌ایم.

چند مثال از انواع روش تحقیق:

اکثر تحقیقات علوم انسانی براساس هدف کاربردی هستند که به صورت میدانی (با استفاده از مصاحبه یا پرسشنامه یا چک لیست) انجام می‌شوند. این نوع تحقیقات معمولا کمی یا به صورت میکس مدل کار می‌شوند. بدین معنا که بخش اول تحقیق کیفی است و با استفاده از مصاحبه از خبرگان انجام شده و سپس در بخش کمی، با استفاده از استخراج عوامل از مصاحبه‌ها، یک پرسشنامه تولید می‌گردد و این پرسشنامه بین گروه دوم جامعه توزیع می‌گردد. این تحقیقات توصیفی تحلیل می‌باشند. مطالعات تطبیقی نیز به تحقیقاتی گویند که مثلا نتایج یک تحقیق در سال ۱۳۹۰ را با یک یا چند تحقیق دیگر را در سال ۱۴۰۰ در یک یا چند جامعه آماری متفاوت مقایسه کند. این نوع تحقیقات نیز می‌تواند کمی یا کیفی یا ترکیبی باشد.

دسته‌بندی‌های روش پژوهش:

اغلب پژوهشگران با چند بُعد روش‌شناسی پژوهش خود را معرفی می‌کنند. معمول‌ترین آنها هدف، جمع‌آوری داده و راهبردی هستند. پژوهش براساس هدف بر هدف نهایی پژوهش از جمله ایجاد یک نظریه، کشف مجهولات، رفع نیازمندی زندگی انسانی و یا حل مشکلات سازمان‌ها تاکید دارد. پژوهش بنیادی به کشف ماهیت اشیاء، پدیده‌ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش نظریه‌ها می‌پردازد و به توسعه مرزهای دانش در رشته علمی توجه دارد. پژوهش کاربردی با استفاده از نتایج پژوهش‌های بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزار، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام می‌شود. پژوهش براساس جمع‌آوری داده‌ها شامل روش کمی یا استفاده از اندازه‌گیری‌های عددی، کیفی یا جمع‌آوری داده‌های کلامی و تفسیر آنها و ترکیبی یا ترکیب دو روش کمی و کیفی (میکس مدل) است.

طبقه‌بندی انواع پژوهش:

در طبقه‌بندی انواع پژوهش براساس راهبرد و مسیر اجرا، هر روش تحقیق برای پاسخ به‌ گونه‌ای از سؤال طراحی شده است. این نوع دسته‌بندی بسیار مهم است و از پژوهشگر انتظار می‌رود در گزارش پژوهش خود، به آن اشاره کند. بهتر است تا راهبرد پژوهش و مسیر اجرا در امتداد هم معرفی شوند. راهبرد اصلی در روش تجربی دستکاری متغیر مستقل و جمع‌آوری عددی داده‌ها است. این روش می‌توان از سه مسیر آزمایشی حقیقی، نیمه آزمایشی و پیش آزمایشی قابل اجرا باشد. در روش غیرآزمایشی و توصیفی راهبرد جمع‌آوری داده‌ها بدون دستکاری متغیر مستقل و به صورت عددی است. این روش دارای مسیرهای اجرای متعددی چون عِلی مقایسه‌ای، پیمایشی، تحلیل محتوا، فراتحلیل، تصمیم‌گیری با معیارهای چندگانه (AHP & ANP) داده‌کاوی و امثال آن است.

راهبرد اصلی در روش کیفی، جمع‌آوری داده‌ها بدون دستکاری متغیر مستقل و به صورت کلامی است. این روش نیز دارای مسیرهای اجرای متعددی چون گرندد تئوری، گروه متمرکز، گروه اسمی، تحلیل گفتمان، پدیدارشناختی، تحلیل تماتیک و امثال آن است. راهبرد ترکیبی بر جمع‌آوری داده‌ها به هر دو صورت کمی و کیفی اشاره دارد که با یکی از مسیرهای چهارگانه تبیینی متوالی یا اول کمی بعد کیفی، اکتشافی متوالی یا اول کیفی بعد کمی، همسوسازی همزمان و لانه‌ای همزمان قابل اجرا خواهد بود.

روش‌شناسی و روش پژوهش باید در هر گزارش پژوهشی به طور دقیق معرفی شود. این معرفی باید مسیر کار را برای دیگر پژوهشگران روشن کند. داوران مقالات علمی نیز در ارزیابی خود به چگونگی معرفی روش‌شناسی و روش پژوهش توجه دارند. انتخاب و اجرای مناسب روش پژوهش از ملاک‌های مهم در تشخیص کیفیت یک پژوهش مناسب است.